Odroczenie wykonania kary 

Instytucja odroczenia wykonania kary 

Instytucja odroczenia wykonania kary wchodzi w grę, gdy skazany nie rozpoczął jeszcze jej wykonywania, a więc przed jego przyjęciem do zakładu karnego. Wówczas decyzje w tym przedmiocie podejmuje sąd orzekający w pierwszej instancji. Natomiast jeśli skazany domaga się odroczenia wykonania kary, będąc jeszcze na wolności, a następnie – jeszcze przed wydaniem rozstrzygnięcia w przedmiocie jego żądania – zostanie przyjęty do zakładu karnego, to rozpoznanie jego wniosku o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności staje się bezprzedmiotowe. Taki wniosek o odroczenie powinien być jednak potraktowany przez sąd jako wniosek o udzielenie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 26 października 2011 r., sygn. II AKzw 1029/11, LEX nr 1163181). Co istotne, złożenie wniosku o odroczenie nie wstrzymuje wykonania kary. Oznacza to, że gdy skazany (lub jego obrońca) złoży wniosek o odroczenie kary, będąc jeszcze na wolności, a przed rozpoznaniem tego wniosku zostanie przyjęty do zakładu karnego, to wówczas wniosek ten należy przekazać właściwemu sądowi penitencjarnemu jako wniosek o udzielenie przerwy w wykonaniu kary. 

Obligatoryjne odroczenie wykonania kary 

Zgodnie z art. 150 § 1 k.k.w. wykonanie kary pozbawienia wolności w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary sąd odracza do czasu ustania przeszkody. Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z ustawą „za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo” (art. 150 § 2 k.k.w.). Choroba psychiczna jest zatem zawsze podstawą obligatoryjnego odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności i stanowi dostateczną podstawę do wszczęcia postępowania w tym przedmiocie. Natomiast inna choroba tylko wtedy stanowi podstawę odroczenia, gdy jest chorobą „ciężką”, więc należy ustalić wtedy, czy pobyt skazanego w zakładzie karnym mógłby zagrażać życiu skazanego lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo, a o uznaniu danej choroby za ciężką w rozumieniu art. 150 k.k.w. decyduje obecny (aktualny) stan kliniczny skazanego (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dn. 15 czerwca 2012 r., sygn. II AKzw 581/12, LEX nr 1293497).  Jednocześnie należy wskazać, że nie każda choroba psychiczna pociąga za sobą niejako automatycznie konieczność odroczenia wykonania kary. Każdorazowo w wypadku, gdy skazany dotknięty jest chorobą psychiczną, konieczne jest stwierdzenie czy stan zdrowia skazanego jest taki, iż umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać jego życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo. 

Fakultatywne odroczenie wykonania kary

Sąd może również odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności na okres do roku, jeżeli: 

• natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki; w stosunku do skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka (art. 151 § 1 k.k.w.); 
• liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów; odroczenia nie udziela się skazanym, którzy dopuścili się przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, skazanym w warunkach recydywy, czyniących sobie stałe źródło dochodu z przestępstwa lub działających w zorganizowanej grupie przestępczej, a także skazanym za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (określone w art. 197-203 k.k.) popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych. 

Przepis ten pozwala zatem na odroczenie wykonania kary w wyjątkowych sytuacjach życiowych – fakultatywnie – gdy realizacja kary pozbawienia wolności jest możliwa, ale nieść może wyjątkowo złe skutki dla skazanego lub jego rodziny. Odroczenie takie może być udzielone kilkukrotnie, jednak łączny okres odroczenia nie może przekroczyć okresów wskazanych w art. 151 § 1 k.k.w. Odraczając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może zobowiązać skazanego do podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej, zgłaszania się do wskazanej jednostki Policji w określonych odstępach czasu lub poddania się odpowiedniemu leczeniu lub rehabilitacji, oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych (art. 151 § 4 k.k.w.). 

Ciężka sytuacja rodzinna jako przesłanka odroczenia wykonania kary 

Należy zauważyć, że wskazany w ustawie katalog powodów uzasadniających fakultatywne odroczenie wykonania kary nie jest katalogiem zamkniętym – wskazuje on jedynie trzy podstawy do fakultatywnego odroczenia wykonania kary: zbyt ciężkie skutki dla skazanego lub jego rodziny, ciąża i samotne rodzicielstwo dziecka do 3. roku życia, przeludnienie zakładów karnych i aresztów śledczych. Ustawa pozwala więc na odroczenie wykonania kary do roku, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki. Ciężkie skutki to klauzula generalna o charakterze ocennym, a o możliwości uznania danej okoliczności za uzasadniającą udzielenie odroczenia powinna decydować wnikliwa analiza sądu na tle konkretnego przypadku.  

Czas odroczenia wykonania kary 

Wskazać należy, że kodeks karny wykonawczy nie zakreślił granic czasowych odroczenia wykonania kary, wskazując, że okres odroczenia trwa do „czasu ustania przeszkody”. Jednocześnie sąd, odraczając wykonanie kary, w postanowieniu ma obowiązek oznaczyć konkretną datą końcowy termin odroczenia. Termin ten powinien odpowiadać ustalonemu przez sąd okresowi, po którym stan zdrowia skazanego mógł poprawić się lub po którym wskazane było ponowne badanie skazanego. W takiej sytuacji inicjatywa co do dalszego postępowania pozostanie po stronie skazanego, który w wypadku utrzymywania się złego stanu zdrowia (ciężkiej choroby) złoży wniosek o dalsze odroczenie albo wniosku nie złoży i następnego dnia po upływie wskazanego w postanowieniu okresu odroczenia stawi się w jednostce penitencjarnej. Nic nie sprzeciwia się temu, aby sąd w ten sposób odraczał wykonanie kary wielokrotnie, aż do ustania przeszkody, tj. do ustalenia, że stan zdrowia skazanego pozwala już na wykonanie kary. Zwrot „do czasu ustania przeszkody” należy bowiem rozumieć jako taki postęp w leczeniu, który otworzy skazanemu możliwość właściwego pojmowania celu kary. W zależności od dokonanych w tym zakresie ustaleń sąd może dojść do przekonania, że stan zdrowia skazanego stanowi długotrwałą przeszkodę, o jakiej mowa w art. 15 § 2 k.k.w. i wówczas postępowanie w zakresie wykonania kary pozbawienia wolności zawiesi. 

Zastosowanie instytucji odroczenia wykonania kary 

Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności jest wyjątkiem od zasady, zgodnie z którą prawomocny wyrok powinien być wykonany niezwłocznie (art. 9 § 1 i 2 k.k.w.). Sąd, który wydał wyrok w pierwszej instancji, jest zobowiązany bez zwłoki przystąpić do jego wykonania, co w wypadku orzeczenia tzw. bezwzględnej kary pozbawienia wolności oznacza obowiązek podjęcia czynności zatrzymania i doprowadzenia skazanego do aresztu śledczego (ewentualnie – wezwania skazanego do stawienia się w areszcie śledczym; art. 79 k.k.w). Należy zatem mieć na uwadze, że złożenie wniosku o odroczenie wykonania kary, co do zasady nie wstrzymuje wykonania wyroku, zatem sąd nie jest w takiej sytuacji zwolniony od podejmowania czynności zmierzających do osadzenia skazanego. Jednocześnie upoważniony sędzia ma obowiązek zapoznać się z wnioskiem o odroczenie wykonania kary i przedsięwziąć czynności zmierzające do rozpoznania wniosku na posiedzeniu – jednak to od oceny i niezaskarżalnej na tym etapie decyzji sędziego zależeć będzie kierunek dalszych czynności, w tym ewentualne wstrzymanie wykonania wyroku.