Odpowiedzialność członka zarządu w spółce kapitałowej – po zmianach

Dotychczasowe zasady odpowiedzialności organów spółki

Do tej pory członkowie organów (np. członkowie zarządu) odpowiadali wobec spółki za wyrządzenie szkody spowodowanej działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy lub statutu. Odpowiedzialność ta miała charakter odpowiedzialności na zasadzie winy, co oznaczało, że członkowie organów mogli się zwolnić z odpowiedzialności wykazując brak winy. Ponadto odpowiedzialność ta powiązana była także z rezultatem działania członka organu, a także z dochowaniem przez członka zarządu staranności, która wynikała z charakteru jego działalności.  Odpowiedzialność organu spółki obejmowała jednocześnie zarówno wyrządzoną spółce szkodę, jak i utracone przez spółkę korzyści (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 listopada 2020 r., sygn. I AGa 67/20, Legalis). Spółka zobowiązana była udowodnić szkodę i niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków, a na członku zarządu spoczywał ciężar dowodu braku winy, czyli dołożenia należytej staranności przy wykonywaniu swych obowiązków (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2015 r., sygn. II CSK 554/14, Legalis). 

Wprowadzenie zasad biznesowej oceny sytuacji (business judgement rule)

Nowelizacja kodeksu spółek handlowych wprowadziła nowy przepis, zgodnie z którym spełnienie przesłanki dochowania staranności następuje, jeśli członek organu spółki działa w sposób lojalny wobec spółki, w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego. Działanie członka organu następuje w oparciu o informacje, analizy i opinie od fachowych doradców zewnętrznych, które w zależności od okoliczności powinny zostać uwzględnione. Wzięto pod uwagę zatem fakt, że członków organów należy uznawać za podmioty działające w interesie spółki i dopóki działają oni lojalnie wobec spółki, nie powinni być traktowani jako niezachowujący odpowiedniego poziomu staranności. Celem wprowadzonej zmiany jest przede wszystkim zapewnienie członkom organów elastyczności w zakresie podejmowania decyzji biznesowych bez obawy poniesienia określonych konsekwencji prawnych. Jednocześnie jednak kładziony ustawą nacisk na przebieg podejmowania decyzji oznacza, że członkowie organów będą musieli zadbać o odpowiednie udokumentowanie dokonywanego procesu decyzyjnego, co wiązać się będzie z dodatkowym formalizmem.  

Odpowiedzialność członka zarządu za fałszywe oświadczenia

Zgodnie z nowymi przepisami członek zarządu poniesie odpowiedzialność niezależnie od tego, czy wierzyciel spółki poniósł w ogóle szkodę na skutek podania fałszywych danych. Odpowiedzialność członków zarządu jest w tym przypadku solidarna ze spółką i czasowa. Uwalniają się oni od tej odpowiedzialności po upływie trzech lat od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego. 

Odpowiedzialność członka zarządu wobec wierzycieli 

Przepis art. 299 k.s.h. przewiduje z kolei odpowiedzialność członków zarządu spółki za jej zobowiązania w sytuacji, gdy ich egzekucja okaże się bezskuteczna. Odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością osobistą, subsydiarną wobec spółki, co oznacza, że jest ona zależna od bezskuteczności egzekucji z majątku spółki. Wykazanie bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela. Co więcej, wierzyciel nie ma obowiązku prowadzenia egzekucji ze wszystkich możliwych składników majątku spółki. Uwolnienie się od takiej odpowiedzialności jest możliwe wtedy, gdy pozwany wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody. Ponadto odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji. 

Odpowiedzialność karna członka zarządu

Kodeks spółek handlowych przewiduje także szereg przepisów penalizujących zachowania członków zarządów spółek. Będą to czyny takie jak: 

• niezgłoszenie wniosku o upadłość spółki pomimo powstania warunków uzasadniających jego złożenie, 
• dopuszczenie do nabycia przez spółkę handlową własnych udziałów lub akcji albo brania ich w zastaw, 

• wadliwe oznaczanie pism spółki (brak firmy spółki, jej siedziby i adresu, oznaczenia sądu rejestrowego, w którym przechowywana jest dokumentacja spółki oraz numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru, numeru NIP czy wysokości kapitały zakładowego). 

Poza tym ustawodawca w art. 594 § 1 k.s.h. przewiduje odpowiedzialność członka zarządu, który, wbrew obowiązkowi dopuszcza do tego, że określonych czynności nie wykonuje zarząd jako organ spółki (nie składa listy wspólników, nie prowadzi księgi udziałów lub księgi akcyjnej, nie zwołuje zgromadzenia wspólników) lub dopuszcza do wydania przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością dokumentów imiennych, na okaziciela lub na zlecenie na udziały lub prawa do zysków w tym podmiocie prawa handlowego bądź popełnia inne wymienione tam czyny.