Spadek po rodzicach

Kto dziedziczy po rodzicach?

Po rodzicach w pierwszej kolejności dziedziczą ich dzieci. Należy jednak pamiętać, że jeśli w chwili śmierci rodzic pozostawał w związku małżeńskim, to wraz z dziećmi dziedziczy także małżonek zmarłego rodzica. Wówczas małżonkowi każdorazowo przypada co najmniej ¼ spadku. Oznacza to, że jeśli dzieci jest mniej niż czworo, wszyscy dziedziczą w częściach równych; natomiast jeśli rodzic miał więcej niż czwórkę dzieci, małżonek dziedziczy ¼ spadku, a pozostała jego część przypada do podziału dzieciom. Zdarzają się także sytuacje, w których małżonek zmarłego zostaje wyłączony ze spadkobrania – ma to miejsce wtedy, gdy za swojego życia spadkodawca wytoczył sprawę o rozwód lub separację z winy współmałżonka, a jego żądanie było uzasadnione, sąd stwierdzi niegodność dziedziczenia przez współmałżonka lub gdy współmałżonek zostanie wydziedziczony. Z kolei jeśli rodzic przed śmiercią sporządził testament, to wówczas dziedziczą osoby wskazane w nim przez zmarłego. Pozostała część rodziny jednak nawet w takim przypadku nie zostaje pozbawiona prawa do zachowku.

Stwierdzenie nabycia spadku po rodzicach

Pierwszym krokiem do uzyskania spadku po rodzicach jest przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub uzyskanie notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Stwierdzenie nabycia spadku wskazuje komu i w jakiej części spadek przypadł, a także czy dziedziczenie następuje na podstawie ustawy czy testamentu; to jednocześnie urzędowy dowód na to, że spadkobierca posiada uprawnienia do spadku. Aby uzyskać takie poświadczenie konieczne jest złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, w którym wykazuje się m. in. stopień pokrewieństwa ze spadkodawcą lub okoliczności związane z testamentem. Sąd spadku (czyli sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy) wyda kolejno postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku na wniosek osoby mającej w tym tzw. interes prawny – oznacza to, że z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku może wystąpić nie tylko najbliższa rodzina, ale także wierzyciele spadkodawcy, wierzyciele spadkobiercy czy zapisobiercy. W trakcie procedury stwierdzenia nabycia spadku sąd bada kto jest spadkobiercą, a także czy spadkodawca pozostawił testament i w takiej sytuacji wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Należy pamiętać, że postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku nie zawiera informacji o składzie majątku spadkowego – w takiej spawie sąd nie zajmuje się bowiem tym, co wchodzi w skład spadku, ponieważ stanowi to przedmiot postępowania w sprawie o dział spadku. Na etapie stwierdzenia nabycia spadku ważne jest tylko kto jest spadkobiercą i w jakiej części dziedziczy.

Notarialne poświadczenie dziedziczenia

Poświadczenie dziedziczenia przed notariuszem umożliwia dokonanie w stosunku do osoby spadkobiercy poświadczenia prawa do spadku, bez konieczności prowadzenia w tym celu postępowania przed sądem. Uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia może wydawać się łatwiejsze niż przeprowadzenie postępowania sądowego, jednak nie zawsze będzie możliwe. Jeżeli spadkodawca pozostawił testament, a potencjalni spadkobiercy ustawowi kwestionują jego ważność, wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia nie będzie co do zasady możliwe. W takiej sytuacji konieczne stanie się przeprowadzenie postępowania spadkowego. Warto też zwrócić uwagę na to, że nie można sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia w przypadku testamentu szczególnego (np. ustnego). Podobnie sprawy u notariusza nie załatwi wierzyciel, który również może uzyskać potrzebne postanowienie wyłącznie na drodze postępowania sądowego.

Prawo do zachowku a spadek po rodzicach

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę najbliższych krewnych względem spadkodawcy, przed dokonywaniem przez niego takich rozporządzeń swoim majątkiem, które byłyby sprzeczne z ich interesami. Instytucja ta umożliwia najbliższej rodzinie zmarłego uzyskanie udziału spadkowego o odpowiedniej wysokości w przypadku uczynienia przez spadkodawcę darowizny lub sporządzania testamentu, w których pominął on najbliższych, w sytuacji, gdy wobec braku testamentu dana osoba najbliższa byłby powołana do spadku (dziedziczenie ustawowe). Prawo do zachowku przysługuje: zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy. Zachowek nie należy się jednak w sytuacji, gdy spadkodawca pozbawił dzieci czy rodziców zachowku poprzez ich wydziedziczenie. Aby odpowiednio obliczyć zachowek przysługujący dzieciom po rodzicach, należy w pierwszej kolejności ustalić wielkość udziału spadkowego stanowiącego podstawę do jego obliczania.

Spadek po rodzicach a podatek

Co do zasady od spadków płaci się podatek od spadków i darowizn. Podatkowi takiemu podlega m.in. nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego czy polecenia testamentowego. Osoba otrzymująca spadek ma obowiązek złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru (aktualnie jest to druk SD-3), do którego dołącza się dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania. Polskie przepisy przewidują jednak zwolnienie z opodatkowania spadków dla najbliższej rodziny, i to bez względu na wartość otrzymanego spadku. Zgodnie bowiem z art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043 z późn. zm.) zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. W takiej sytuacji konieczne jest jednak zgłoszenie nabycia spadku właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Zgłoszenia dokonuje się na formularzu SD-Z2.