Zabezpieczenie roszczenia 

Cel postępowania zabezpieczającego 

Zasadniczym celem postępowania zabezpieczającego jest zapewnienie uprawnionemu elementarnej, tymczasowej ochrony prawnej niezwłocznie, bez konieczności oczekiwania na prawomocne zakończenie postępowania co do istoty sprawy. Ochrona ta może zostać osiągnięta na różne sposoby. Niekiedy odpowiednim kierunkiem zabezpieczenia jest czasowe utrwalenie określonego stanu rzeczy, w innych przypadkach właściwe jest ukształtowanie nowego stanu rzeczy. Postępowanie zabezpieczające nie bez racji bywa więc postrzegane jako postępowanie pomocnicze, którego celem jest natychmiastowe udzielenie uprawnionemu tymczasowej ochrony prawnej, niekiedy prowadzące do zaspokojenia naglących i słusznych potrzeb uprawnionego. W szerokim spektrum środków zabezpieczających można więc wyróżnić dwie zasadnicze kategorie – środki o charakterze zachowawczym (np. ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu czy zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego) oraz środki o charakterze nowacyjnym (np. zobowiązanie obowiązanego do zapłaty na rzecz uprawnionego określonej sumy pieniężnej (w toku postępowania o alimenty, rentę, wynagrodzenie za pracę itd.) czy też umocowanie uprawnionego do tymczasowego wykonywania przejazdu i przechodu przez nieruchomość obowiązanego na czas postępowania o ustanowienie służebności drogi koniecznej). 

Istota zabezpieczenia roszczenia 

Zgodnie z art. 730 § 1 kodeksu postępowania cywilnego w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Na gruncie art. 730 § 1 udzielenia zabezpieczenia można żądać w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny. Oznacza to, że kwestią o zasadniczym znaczeniu dla dopuszczalności skutecznego ubiegania się o udzielenie przez sąd zabezpieczenia jest sformułowanie przez uprawnionego takiego roszczenia procesowego, które świadczy o istnieniu w danym przypadku sprawy cywilnej. Roszczenie to nie musi okazać się merytorycznie zasadne, a uprawniony dla uzyskania zabezpieczenia nie musi go udowodnić (a jedynie uprawdopodobnić).  

Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych i niepieniężnych 

W przypadku gdy zabezpieczenie ma dotyczyć roszczeń o charakterze pieniężnym, ustawa przewiduje zamknięty katalog środków (art. 747 i n. k.p.c.), których zastosowanie ma na celu wyeliminowanie, a co najmniej znaczne ograniczenie zagrożenia, że obowiązany (dłużnik) skutecznie wyzbędzie się lub dokona obciążenia składników swojego majątku, przez co zaspokojenie roszczenia uprawnionego (wierzyciela) może okazać się niemożliwe lub poważnie utrudnione. Z kolei zabezpieczenie roszczeń innych niż pieniężne może przybrać rozmaite formy, odpowiednie do roszczenia, jakie ma zostać zabezpieczone. Spektrum potencjalnych roszczeń o charakterze niepieniężnym (zarówno majątkowych, jak i niemajątkowych) jest tak szerokie, że próba ukształtowania wyczerpującego wykazu środków ich zabezpieczenia jawi się jako zadanie praktycznie niewykonalne. Ustawowy katalog środków zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych (art. 755 k.p.c.) ma więc charakter przykładowy i nie ma przeszkód, by sąd orzekający w przedmiocie zabezpieczenia zastosował inny środek zabezpieczenia, jaki w okolicznościach danego przypadku okaże się najwłaściwszy. 

Roszczenie o zabezpieczenie 

Zabezpieczeniu podlega roszczenie w ujęciu procesowym. Roszczenie procesowe stanowi treść powództwa (wniosku w postępowaniu nieprocesowym), czyli żądanie urzeczywistnienia w konkretnym wypadku oznaczonej normy prawnej przez wydanie orzeczenia sądowego określonej treści, zindywidualizowane przytoczonymi okolicznościami faktycznymi. Są to więc żądanie i uzasadniające je okoliczności faktyczne. Podmiotem, który może uzyskać zabezpieczenie, jest osoba występująca z roszczeniem procesowym, określana jako uprawniony. W aktualnym stanie prawnym za dominujący w nauce prawa należy uznać pogląd, wedle którego zabezpieczenie obejmować może nie tylko roszczenie zasadnicze, stanowiące przedmiot rozpoznania w postępowaniu rozpoznawczym co do istoty sprawy, ale również roszczenia uboczne związane z tym postępowaniem, w szczególności z tytułu zwrotu kosztów procesu.  

Udzielenie zabezpieczenia 

W przypadku spraw podlegających rozpoznaniu przez sąd (powszechny) zabezpieczenie może zostać udzielone zarówno w toku postępowania, jak i przed jego wszczęciem. Jeżeli sąd udziela zabezpieczenia roszczenia procesowego przed zainicjowaniem postępowania merytorycznego dotyczącego tego roszczenia, to stosownie do art. 733 k.p.c. wyznacza termin (nieprzekraczający 2 tygodni), w którym pismo wszczynające postępowanie powinno być wniesione pod rygorem upadku zabezpieczenia. W wyjątkowym przypadku sąd może również udzielić zabezpieczenia po zakończeniu postępowania rozpoznawczego i po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego, a to wówczas, gdy zabezpieczenie odnosi się do roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. Tak może być w szczególności w tych przypadkach, gdy sąd, zasądzając określoną należność, rozłożył ją na raty lub odroczył termin jej płatności. Niedopuszczalne jest jednak dochodzenie w oddzielnym postępowaniu udzielenia zabezpieczenia roszczenia, które jest przedmiotem innego, już toczącego się postępowania (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dn. 24 września 2015 r., sygn. I ACz 1603/15, LEX nr 2346048).