Oskarżyciel posiłkowy

Oskarżyciel posiłkowy – kto to?

Oskarżycielem posiłkowym jest pokrzywdzony, który w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu występuje z oskarżeniem obok prokuratora albo w określonych prawem sytuacjach także zamiast tego podmiotu. Wyróżnia się:

1. oskarżyciela subsydiarnego, który podejmuje działalność, gdy oskarżyciel publiczny nie realizuje funkcji ścigania;
2. oskarżyciela pomocniczego, który dysponuje prawem do samoistnej skargi niezależnie od oskarżyciela publicznego;
3. oskarżyciela ubocznego, który włącza się do postępowania obok oskarżyciela publicznego.

Oskarżyciel posiłkowy – uprawnienia

Pokrzywdzony, który w trakcie postępowania sądowego staje się stroną postępowania jako oskarżyciel posiłkowy, ma prawo do składania wniosków dowodowych, aktywnego brania udziału w czynnościach dowodowych przeprowadzanych w trakcie przewodu sądowego, a także wnoszenia środków zaskarżenia, ale tylko w odniesieniu do orzeczeń podlegających zaskarżeniu oraz w zakresie posiadanego interesu prawnego.

Wniosek

Warunkiem uzyskania przez pokrzywdzonego przestępstwem statusu oskarżyciela posiłkowego jest zgłoszenie swojego udziału w takim charakterze (postanowienie Sądu Najwyższego z dn. 4 września 2013 r., sygn. III KZ 51/13, LEX nr 1362624). Może to nastąpić przez złożenie stosownego oświadczenia zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej do protokołu, z tym że należy to uczynić do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Termin do złożenia oświadczenia przez pokrzywdzonego o zamiarze działania w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego ma charakter prekluzyjny, co oznacza, że jest nieprzywracalny. Innymi słowy, po jego upływie nie można skutecznie złożyć oświadczenia o przystąpieniu do sprawy w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Termin ten upływa z momentem rozpoczęcia przewodu sądowego, co następuje z chwilą odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia (art. 385 § 1 k.p.k.). Złożenie przez pokrzywdzonego oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego nie wymaga żadnej pozytywnej decyzji sądu, tj. wydania postanowienia o dopuszczeniu pokrzywdzonego do sprawy w wymienionym charakterze. Pokrzywdzony bowiem nabywa uprawnienia strony w postępowaniu przed sądem przez sam fakt złożenia oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dn. 1 czerwca 2006 r., sygn. II AKa 143/06, KZS 2006/10, poz. 33).

Uboczny oskarżyciel posiłkowy

Zgodnie z art. 54 k.p.k. w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego. Przepis ten normuje sposób nabycia statusu oskarżyciela posiłkowego ubocznego przez pokrzywdzonego. W sprawach z oskarżenia publicznego w razie wniesienia aktu oskarżenia przez prokuratora pokrzywdzony może przez złożenie oświadczenia w toku postępowania przed sądem przyjąć rolę strony procesowej czynnej, tj. oskarżyciela posiłkowego działającego w tym postępowaniu obok prokuratora. Ustawa nie wymaga zachowania specjalnej formy oświadczenia, jednak określa ściśle granicę czasową dokonania tej czynności procesowej. Termin do złożenia oświadczenia przez pokrzywdzonego ma charakter prekluzyjny, jest on nieprzekraczalny i nieprzywracalny. Po jego upływie nie można skutecznie złożyć oświadczenia o przystąpieniu do sprawy. Ustawa stanowi, że upływa on z momentem rozpoczęcia przewodu sądowego, tzn. z chwilą rozpoczęcia prezentacji oskarżenia (przedstawienia zarzutów oskarżenia) przez prokuratora (art. 385 § 1 k.p.k.).

Koszty

Oskarżyciel posiłkowy może domagać się zasądzenia od skazanego poniesionych wydatków. Mogą one obejmować m. in. zwrot kosztów ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika i zwrot kosztów przejazdu do sądu. Ma to miejsce wtedy, gdy oskarżony został skazany lub został wydany wobec niego wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne. Oskarżyciel posiłkowy ponosi jednak koszty w sytuacji, gdy wniósł środek odwoławczy, który nie został uwzględniony (art. 636 § 1 k.p.k.).